QK2 – Chiến tranh đã lùi xa, nhưng tổn thất do chiến tranh để lại còn rất nặng nề. Để giảm bớt đau thương, mất mát của các gia đình liệt sĩ, những năm qua, Đội Quy tập mộ liệt sĩ (Cục Chính trị Quân khu) đã vượt qua muôn vàn khó khăn, thử thách, có mặt ở hầu hết các bản, làng, nơi rừng sâu, núi cao, vực thẳm trên các tỉnh Bắc Lào, để tìm kiếm, cất bốc và hồi hương hàng ngàn hài cốt liệt sĩ quân tình nguyện và chuyên gia Việt Nam về nước, để các anh được yên nghỉ trong lòng Đất Mẹ.

Bài 1. Nhọc nhằn đi tìm đồng đội

Để có ngày hôm nay, đón và đưa được hài cốt của những người con đất Việt chiến đấu hy sinh trong các thời kỳ chiến tranh trên đất Bạn, là cả một quá trình dài nhọc nhằn tìm kiếm của cán bộ, nhân viên Đội Quy tập mộ liệt sĩ (Cục Chính trị Quân khu). Trung tá Dương Tiến Dũng, Phó Đội trưởng Đội quy tập mộ liệt sĩ kể cho chúng tôi nghe rất nhiều câu chuyện về việc đi xác minh thông tin và tìm kiếm ở ngoài thực địa.

Cán bộ, chiến sĩ Đội Quy tập mộ liệt sĩ Cục Chính trị thắp hương, tưởng niệm các liệt sĩ vừa tìm được.

Một lần, Đội Quy tập đến bản Sam Nhọt, huyện Luông Nậm Thà, tỉnh Luông Nậm Thà xác minh thông tin, khi đến nơi được Trưởng bản và người dân, nhất là những người già đã nhiệt tình cung cấp thông tin. Lần đó cả đội cùng với Trưởng bản Chăn Thi Sùng và nhóm người già phải hành quân trong rừng rậm mất hai ngày, có nhiều lúc phải vượt qua vách núi dựng đứng, uốn cong trên đầu, nhiều đoạn phải thay nhau cõng người già, đêm về phải thức để đốt lửa cho ấm. Tìm kiếm, đào bới đến ngày thứ 3 nhiều cán bộ, nhân viên có lúc đã vô vọng, chỉ huy đội lại động viên tư tưởng, đến ngày thứ 5 mới tìm thấy nơi 19 liệt sĩ có đầy đủ danh tính. Khi ấy niềm vui xúc động như muốn vỡ òa, trong khóe mắt rưng rưng, mọi người ôm lấy nhau mà không thể nói nên lời.

Hay câu chuyện khi biết người thân của liệt sĩ Trần Văn Bào ở Bắc Giang đằng đẵng 20 năm đi tìm kiếm hài cốt khắp các tỉnh Tây Bắc và có nhiều chuyến sang cả các tỉnh Bắc Lào, nhưng vẫn vô vọng. Dựa vào những thông tin thu thập được, cả Đội lại hành quân tìm kiếm, đào bới hơn chục ngày ở khu đồi hoang thuộc bản Na Cóc, huyện Nậm Bạc, tỉnh Luông Pha Băng và tìm thấy hài cốt của anh Bào cùng 4 hài cốt liệt sĩ khác chỉ được đánh dấu bằng những viên đá khắc chữ và ký hiệu. Sau cái thở dài, anh nói trong xót xa: Chiến tranh khắc nghiệt quá, vì thế mấy chữ do đồng đội khắc vội chưa đủ thông tin để chúng tôi đưa các anh về nơi chôn nhau cắt rốn ở mỗi miền quê được.

Lại có lần vào năm 2018, theo thông tin của người dân Lào cung cấp, hang đá Phà Tạo, bản Sen Chót, huyện Mường Ngà, tỉnh U Đôm Xay trước đây có bộ đội Việt Nam cùng bộ đội Pa Thét Lào chiến đấu. Đội lại khăn gói hành quân vượt qua biết bao vạt rừng nguyên sinh, núi cao, vực sâu đầy hiểm nguy đến cả tính mạng. Đến nơi hang sâu phải tìm cách dòng dây đu người xuống. Sau nhiều giờ xác minh, đào bới, 14 hài cốt liệt sĩ được tìm thấy tại 2 mộ tập thể trong lòng hang. Một mộ có 11 hài cốt, mộ còn lại 3 hài cốt, tất cả đều chưa xác định được danh tính, hiện vật còn lại chỉ là những mảnh vải và nilon nhỏ.

Đại tá Hán Văn Hùng, Đội trưởng Đội Quy tập mộ liệt sĩ khẳng định: Cán bộ, nhân viên trong đội luôn xác định nhiệm vụ tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sĩ là nhiệm vụ hết sức vẻ vang, có ý nghĩa chính trị, nhưng cũng nhiều khó khăn, gian khổ. Địa hình rừng núi hiểm trở, thời tiết khí hậu khắc nghiệt. Địa bàn hoạt động rộng, có đường biên giới dài tiếp giáp với Thái Lan, Mianma, Trung Quốc và Việt Nam; các hoạt động buôn bán vũ khí, ma túy, tệ nạn xã hội ngày càng tinh vi, phức tạp; đời sống của nhân dân Bắc Lào có nơi còn gặp nhiều khó khăn, trình độ dân trí thấp… Hồ sơ lưu trữ thông tin về mộ Liệt sĩ không có hoặc không đầy đủ; sơ đồ mộ chí thiếu, độ chính xác thấp; nguồn thông tin chủ yếu dựa vào nhân dân nước Bạn, đồng đội chiến đấu cũ và thân nhân các gia đình liệt sĩ cung cấp. Tuy nhiên, quá trình xác minh, tìm kiếm, đến đâu, Đội cũng nhận được sự giúp đỡ nghĩa tình của nhân dân. Có nhiều nơi, khi Đội đến, Trưởng bản còn nhiệt tình thông báo cho người dân trong bản đến cung cấp thông tin. Từ năm 1994 đến nay, đơn vị đã xác minh thông tin về mộ ở 568 lượt bản của 6 tỉnh Bắc Lào; tổ chức đào bới 3.890 điểm có thông tin, với hàng vạn m3 đất, đá. Kết quả, đã tìm kiếm, quy tập được 1.743 hài cốt liệt sĩ (trong đó có 123 hài cốt có đủ họ tên, quê quán, đã bàn giao cho 24 tỉnh, thành phố trên cả nước). Thành quả đó có một phần từ nghĩa tình sâu nặng của nhân dân các dân tộc Bắc Lào đã dành cho.

Bài, ảnh: TRUNG HIẾU