Lễ Căm mường của đồng bào Lự
Người Lự là một dân tộc ít người, sinh sống chủ yếu ở một số xã vùng cao thuộc các huyện Tam Đường, Tân Uyên, Sìn Hồ (Lai Châu). Người dân tộc Lự biết làm ruộng nước từ lâu đời và vốn văn hóa tinh thần của dân tộc Lự cũng phong phú đa dạng, vẫn còn giữ được những nét văn hóa riêng, mang đậm bản sắc dân tộc, đặc sắc và tiêu biểu nhất là Lễ Căm mường (Lễ Cấm bản). Là nghi lễ truyền thống để dâng lễ vật lên thần linh, cầu xin một năm mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, dân bản yên vui no ấm…
Phần hội sôi nổi của Lễ hội Căm mường.
Lễ Căm mường được tổ chức một năm 2 lần: Lần thứ nhất vào ngày 3/3 khi lúa sắp trổ đòng; lần thứ 2 là ngày 6/6 khi mùa gặt xong. Bản chọn một khoảnh rừng để làm rừng cấm và thờ thần vật là một hòn đá. Nghiêm cấm không được ai tự ý vào đây để chặt cây nếu chưa được cộng đồng bản cho phép. Cứ đến ngày Lễ Cấm bản, các gia đình, người dân trong bản và thầy cúng chuẩn bị các lễ vật cho nghi lễ cúng, tuân thủ những kiêng kỵ trong những ngày lễ.
Lễ Cấm bản mang ý nghĩa tín ngưỡng, nên dân bản thực hiện rất long trọng và thành kính. Trước khi diễn ra, các gia đình phải làm hết việc đồng áng, nương rẫy. Mấy ngày cấm bản thì mọi người chỉ nghỉ ngơi, đi chơi, không phải lao động. Đồng thời, cấm các gia đình mua các thứ từ ngoài đưa về nhà, nên phải chuẩn bị lương thực, thực phẩm ăn uống trong những ngày cấm. Người Lự có truyền thống làm bánh nếp (khẩu nép) để ăn, mời bạn bè, khách đến nhà chơi. Bản không cấm các gia đình mổ gà, mổ ngan, vịt… Nhưng ít ai làm thịt con vật, vì họ cho rằng ngày cúng lễ là cầu cho vật nuôi không bị dịch bệnh, phát triển tốt.
Lễ Căm Mường của mỗi bản sẽ được một người đàn ông có uy tín trong bản (được lựa chọn từ trước) làm chủ lễ. Đây phải là người am hiểu và thông thạo các luật, lý của người Lự. Ngoài ra, mỗi gia đình trong bản cũng cử một người đàn ông tham gia Lễ cúng tại rừng cấm.
Đồ lễ cho buổi lễ cũng sẽ được chuẩn bị từ trước do dân bản đóng góp. Trong phần lễ này không có khèn, trống, sáo, chiêng hay bất kỳ một loại nhạc cụ nào phá vỡ không gian tĩnh lặng. Theo quan niệm của người Lự thì âm thanh nhạc cụ sẽ ảnh hưởng tới linh hồn của các vị thần linh. Trong những ngày cấm, bản không tổ chức trò chơi, múa hát và các hoạt động khác. Mọi người chỉ đến nhà hỏi han tâm sự và uống chén rượu vui vẻ. Lễ cấm bản đặc biệt có những quy định mà dù con cháu, người già trong bản hay khách quý đến đều phải tuân thủ. Những người từ ngoài vào bản trong những ngày cấm nếu bị bắt được sẽ phải chịu phạt.
Khi kết thúc phần lễ là đến phần hội, hai chàng trai cùng thổi sáo mẹ, sáo con để cho các cô gái hát những bài dân ca của dân tộc mình. Cùng với các bài hát thì các trò chơi dân gian như ném còn, đẩy gậy, đánh gối cũng được người Lự rất ưa thích.
VŨ HƯƠNG (ST)
Quân khu 1
